Ses Hastalıkları Nelerdir?
Ses hastalıkları; organik, psikolojik, nörojenik, fonksiyonel olmak üzere dört farklı nedenden oluşmaktadır. Nodüller, polipler, reinke ödemi, kas gerilim disfonisi, spazmodik disfoni, ses teli felci, kistler, hemoraj, sulcus vocalis, yaylanma, granülomlar, paradoksal ses teli hareketi, puberfoni ya da parkinson, als gibi bazı nörojenik hastalıklara eşlik eden pek çok ses hastalığı vardır.
Çıkardığımız sesin kalitesi, ses tellerinin ne kadar rahat (ya da eforla) hareket ettiğiyle yakından ilişkilidir. Ses telleri, senkronize bir şekilde titreşirse, çıkan ses de kulağa hoş gelir. Ancak sert bir şekilde, zorlanarak bir araya gelirse, çıkan ses hoş olmamakla kalmaz, ses telleri kalıcı bir şekilde hasar görebilir.
Bir kişi, fazla tiz ya da fazla pes/derin bir ses tonuna, fazla yüksek ya da fazla zayıf bir ses yüksekliğine ya da fazla kısık, havalı veya burundan gelen bir ses kalitesine sahip olabilir. Bazı durumlarda ise çıkan sesin özellikleri kişiye uygun olmayabilir (Yetişkin bir erkeğin aşırı tiz bir ses tonuna sahip olması gibi). Eğer bir kişinin konuşması sırasında ses tonu, yüksekliği ya da kalitesi iletilmek istenen mesajın önüne geçip, iletişim kalitesini bozuyorsa bir ses problemi mevcuttur. Konuşma ya da şarkı söyleme sırasında gırtlakta hissedilen ağrı ya da rahatsızlık da bir ses probleminin mevcut olduğuna işaret eder.
Eğer 10 günü aşkın bir süredir soğuk algınlığı ya da alerji gibi bir sebebe bağlı olmaksızın ses kısıklığı, seste değişiklik ya da gırtlakta rahatsızlık hissi yaşamaktaysanız en kısa zamanda bir Kulak Burun Boğaz hekimine başvurmalısınız.
Doktorunuz, problemin çözümü için bir Dil ve Konuşma Terapisti ya da Ses Terapisti’nin yardımına ihtiyaç duyup duymayacağınızı belirleyecektir.
Başlıca Ses Hastalıkları
Zihinsel Engel
Nodüller ve polipler, ses tellerinin orta bölümünde ortaya çıkan ve en sık görülen iyi huylu oluşumlardır. Nodüller, ses telleri üzerinde oluşmuş nasırımsı yapılardır. Polipler, nodüllerden farklı olarak içi sıvı dolu oluşumlardır. Bu yapılar, görünmez kan damarları tarafından beslenir. Boğuk, zorlamalı ses ve çabuk yorulma hem nodülün, hem de polipin tipik belirtisidir.
Rahatsızlığın Nedeni
Hem nodül, hem de polip, konuşma ya da şarkı söyleme sırasında oluşan ses teli travmasına bağlı olarak meydana gelmektedir. Sigara ve alkol kullanımı, kafein, alerji, reflü, zararlı kimyasallara maruz kalma gibi faktörler de nodül ve polip oluşumunda etkili olmaktadır.
Tedavi
Nodül tedavisinde, ses terapisi ilk aşamayı oluşturmaktadır. Tedavide, vokal hijyen önerilerine ek olarak rezonans ses terapisi ve vokal fonksiyon egzersizleri yöntemleri kullanılmaktadır.
Kisitler
Ses tellerinde oluşan kistler, vücudun herhangi bir yerinde oluşan kistlerle aynıdır. Bu oluşumlar, içi sıvı dolu ve deri tarafından sarmalanmış keseler halindedir. Tek taraflı kistler, ses tellerinin en fazla titreşime giren orta bölgesinde görülür.
Rahatsızlığın Nedeni
Ses teli kistlerinin gerçek nedeni tam olarak bilinmemektedir. Ses tellerinin en çok titreşime giren orta noktasında oluşmasından dolayı, ses kullanımının bu kistlerin ortaya çıkmasında etkili olduğu düşünülmektedir.
Tedavi
Kistler, cerrahi yöntem ile tedavi edilmektedir. Cerrahi müdahaleden sonra ise ses terapisi uygulanmaktadır.
Püberfoni
Ergenlik döneminden sonra, organik bir nedene bağlı olmaksızın ergenlik dönemine ait sesi kullanmada ısrar etme durumudur. Problem, yüksek perdeden sesini kullanan erkeklerde daha sık görülmektedir. Püberfoni, sesini yüksek perdeden (çocuk sesi gibi) kullanan kadınlarda da görülmektedir.
Rahatsızlığın Nedeni
Püberfoninin nedenine ilişkin sistematik bir çalışma bulunmamaktadır.
Tedavi
Rahatsızlığın, ses terapisi ile tedavisi mümkündür. Tedavide en tipik yaklaşım, gırtlak masajıdır. Ancak önemli olan nokta, hastanın yeni yetişkin sesini kabullenmesi ve onu kullanmasıdır.
Reinke Odemi (Polipoid Dejenerasyon)
Reinke ödemi, ses telleri boyunca görülen balon gibi şişliklerdir. Bu rahatsızlığın belirtisi, (özellikle kadınlarda) aşırı düşük perdeden konuşmadır.
Rahatsızlığın Nedeni
Rahatsızlık; sesini fazla kullanan, sigara içen, kimyasallara maruz kalan, aşırı alkol alan ve reflüsü olan kişilerde sık görülmektedir.
Tedavi
Tedavi, hastanın ihtiyacına ve sorunun derecesine göre yapılmaktadır. Eğer şişlik, hava yolunu kapayacak düzeyde ise o zaman cerrahi müdahale gerekmektedir. Şişliğin hafif olduğu durumlarda ilk önce ses terapisi tercih edilmektedir.
Kas Gerilim Disfonisi
Kas gerilim disfonisi (KGD), bir ya da birkaç kasın fazla kullanılması sonucu seste yorgunluk ve rahatsızlık hissedilmesidir. Her ne kadar KGD, çoğunlukla tek başına ortaya çıksa da, bazı durumlarda organik sorunlara da eşlik edebilmektedir.
Rahatsızlığın Nedeni
KGD’nin nedeni, gırtlak kaslarında görülen aşırı aktivitedir. Aşırı aktivite, çoğunlukla organik bir nedene bağlı değildir ve ses terapisi ile değiştirilebilmektedir.
Tedavi
Ses terapisi, KGD için tercih edilen yöntemdir. Tedavide, değişik terapi yaklaşımları kullanılabilmektedir. Gırtlak masajı ve yumuşak fonasyon, tedavide oldukça etkili olan yöntemlerdir.
Sulkus Vokalis
Ses teli sulkusu, ses teli dokusu boyunca görülen oluklardır. Bu oluklar, ciddi ses bozukluklarına neden olmaktadır. Genel sulkus belirtileri; güçsüzlük, yorgunluk ve tiz sestir.
Rahatsızlığın Nedeni
Ses teli sulkusunun nedenine ilişkin araştırmalar devam etmektedir. Bazı vakalar, kist alındığı durumlarda görülmektedir. Diğer vakalar ise doğuştan olabilmektedir.
Tedavi
Ses terapisi, bazı belirtilerin ortadan kalkmasına yardımcı olsa da rahatsızlığı tamamen yok edememektedir. Daha etkili tedavi için çoğunlukla cerrahi müdahale gerekmektedir.
Granülomlar
Granülomlar, gırtlakta oluşan damarlı dokulardır ve çoğunlukla ses tellerinin arka kısmında oluşur.
Rahatsızlığın Nedeni
Pek çok granülom, mide asidinin gırtlağın arka bölümünü tahriş etmesi sonucu oluşmaktadır. Ayrıca granülomlar, tüberküloz ya da HIV+ olma durumuna bağlı olarak da oluşabilmektedir. Düşük perdede ses üretimi ve gırtlağın arka bölümünün aşırı kullanımının da granüloma sebep olduğu düşünülmektedir.
Tedavi
Tedavinin en önemli bölümünü reflü tedavisi oluşturmaktadır. Eğer lezyon çok büyükse ve ilaç tedavisine yanıt alınamıyorsa, mikro-cerrahi ve/veya ses terapisi uygulanabilir.
Paradoksal Ses Teli Hareketi
Paradoksal ses teli hareketi (PSTH), bir ses bozukluğu değildir, fakat soruna ses bozuklukları eşlik edebilmektedir. PSTH, ses tellerinin soluk alma ve verme sırasında kapanma eğiliminde olmasından dolayı alt solunum sistemine havanın rahatça girmesi ve çıkmasına engel olmakta; bu sebeple, solunum güçlüğüne sebebiyet vermektedir. Solunum güçlüğünden dolayı hastalar, panik olmakta ve kimi zaman hastaneye yatırılmaktadır. PSTH, çoğunlukla davranışsaldır ve solunum alıştırmaları ile kolaylıkla tedavi edilebilir.
Rahatsızlığın Nedeni
PSTH’nin bilinen bir nedeni bulunmamasına rağmen egzersizler, reflü, öksürük ve/veya panik gibi sebepler rahatsızlığı tetikleyebilmektedir.
Tedavi
Fizyolojik “tetikleyicilere” yönelik ilaç tedavisinin yanında, Dil ve Konuşma Terapisti tarafından yürütülen davranışsal terapi ve bazı durumlarda bunlarla birlikte kaygı için psikolojik ya da psikiyatrik destek tedavisi, PSTH için etkili tedavi yöntemidir.
Ses Teli Felci
Ses teli felci, ses tellerine giden bir ya da birkaç sinirin zayıf çalışması ve ses tellerinin hareket edememesi ya da normale dönememesi durumudur. Birçok durumda ses telleri, ya tam kapanma gerçekleştiremez ya da hiç kapanamaz. Aynı zamanda ses telleri, ince tonda sesleri üretmek için gerektiği gibi uzayamaz. Çok nadir olarak, ses tellerinin açılmadığı da görülmektedir. Bu durumda, hastanın solunumu zorlaşmaktadır.
Rahatsızlığın Nedeni
Ses teli felci, pek çok şeye bağlı olabilir. En sık rastlanılan sebepler viral kaynaklıdır. Hasta, grip ya da üst solunum yolu enfeksiyonu ve buna bağlı olarak larenjit geçirdiğinde, bu tür sorunlar yaşanabilir. Diğer sebepler ise cerrahi girişimler (göğüs, boyun ya da omuz), kalp sorunları ve nadiren beyin hasarlarıdır.
Tedavi
Tedavide, ses tellerinin kapanma kalitesini arttırmak için ses terapisi uygulanır. Bazı durumlarda cerrahi müdahale ile ses tellerinin sesleme ve yutma sırasında kapanmasını sağlayacak şekilde işlem yapılır.
Spazmodik Disfoni
Spazmodik disfoni (SD), konuşma sırasında ses tellerinin değişik zamanlarda aniden kasılarak sesin kesilmesine neden olmasıdır. SD’de ses etkilenirken, öksürme, gülme gibi istemsiz olarak yapılan hareketler ve hatta şarkı söyleme bile normal olabilir.
SD’ye neyin sebep olduğu henüz bilinmemektedir. Ancak bazı vakalarda sebep; hiçbir bozukluğa bağlanamayan, minör düzeyde olağandışı sinir yapısı ya da beyne bağlanmaktadır. Bu olağandışı durum, konuşma dışında başka bir soruna yol açmamaktadır. SD’nin, ses telleri sinirlerinin uyarılmasına karşı bir tepki olarak oluştuğu düşünülmektedir.
Transgender Ses Problemleri
Transgender ses problemleri, bir kişinin biyolojik cinsiyetinden, karşı cinse geçme tercihi nedeniyle görülen ses problemidir.
Rahatsızlığın Nedeni
Kadın ve erkeklerin ses üretim sistemleri ve biyolojik yetenekleri farklı olduğundan, karşı cinse geçme tercih edildiği zaman ortaya ses problemi çıkar.
Tedavi
Transgender ses problemleri; tıbbi yöntemler, cerrahi ve terapi yöntemiyle tedavi edilmektedir. Uygulanan tıbbi ve cerrahi müdahalenin devamında tedavi sürecini davranışsal yaklaşımlı ses, konuşma ve dil terapisi oluşturmaktadır.
